شرکت کارگزاری NordFX برای معاملات آنلاین در بازارهای مالی، به مشتری‌هایش مشهورترین ترمینال معاملات آنلاین را ارائه می‌دهد؛ متاتریدر۴ (MT4). معامله‌گر بعد از دانلود این ترمینال، در بخش «Properties» سه گزینه را برای نمایش گرافیکی قیمت‌های ابزارها معاملاتی می‌بیند. این گزینه‌ها نمودار میله‌ای، خطی و شمع ژاپنی هستند.
مشخص است که نمودارهای شمعی و حتی ژاپنی‌هایشان را به سختی می‌تواند به عنوان ابزار تحلیل تکنیکال تعریف کرد. اما این فقط در نگاه اول به نظر می‌رسد.
برای شروع، حقایقی تاریخی را مرور می‌کنیم که از قرن ۱۸ شروع شدند؛ زمانی که معامله‌گران ژاپنی شروع به استفاده از این شیوه برای پیش‌بینی قیمت‌ها در بازار برنج کردند. این شیوه را تاجری به نام «مونهیسا هوما» اختراع کرد. او کل تاریخ معاملات برنج در اوساکا را بررسی کرد. و در این کار نه‌تنها به تغییرات قیمت، بلکه به دلایل این تغییرات هم توجه کرد که شامل جنبه‌های روانی معاملات بودند. مونهیسا هوما به قدری موفق بود که بالاخره به مقام سامورایی رسید و مشاور مالی دولت شد. او شیوه‌ی تحلیل نمودارهای شمعی ژاپنی خودش را در بازارهای دیگر هم به کار برد. او سه کتاب به نام‌های «یادداشت سه میمون از پول»، «کتاب مقدس معامله‌گری با نمودار شمعی» و «نمودار شمعی به راحتی آب خوردن» نوشت.
مونهیسا هوما به عنوان معامله‌گر، با رویکردش به مطالعه‌ی شرایط اقتصادی از بقیه متمایز می‌شود. از متوجه بود که بخش بزرگی از موفقیت در معامله‌گری، به این بستگی دارد که با چه سرعتی به اطلاعات دسترسی پیدا کنیم و سیستمی بسازیم که اخبار اضطراری را با این هدف انتقال دهند. کیلومتر به کیلومتر، افرادی ایستاده بودند و اخبار را با استفاده از سیگنال‌های نوری مخابره می‌کردند. به این ترتیب، مونهیسا هوما از رقبایش بسیار جلوتر بود و ۱۰۰ معامله را پشت سر هم با سود تمام کرد.
۲۵۰ سال گذشته است و معامله‌گران می‌توانند تمام اخبار مورد نیازشان را از خوراک خبری به دست بیاورند که همراه با نمودار شمعی ژاپنی، در امکانات ترمینال MT4 گنجانده شده است. کسی نمی‌تواند به شما تضمین بدهد که ۱۰۰ معامله‌ی سودده را پشت سر هم داشته باشید و لقب سامورایی بگیرید. اما هر دوی این امکانات، می‌تواند به معامله‌گر کمک بسیار زیادی کند و سیگنالش را به او بدهد تا معامله را در زمان و با جهت مناسب باز کند.
در نظر داشته باشید که تحلیل نمودار شمعی، تنها در سال‌های اخیر به دنیای معاملاتی مدرن غربی معرفی شده است. در میانه‌ی دهه‌ی ۸۰ میلادی، تنها سه راه برای نشان دادن نمودار قیمت دارایی در بازارهای مالی شامل فارکس بود؛ «نقطه و شکل»، میله و خط. (دو موردی که در آخر آمدند را هم می‌توان در متاتریدر ۴ دید). تحلیل الگوهای شمعی، از سال ۱۹۹۱ که کتاب «شمع‌های ژاپنی، تحلیل گرافیکی بازارهای مالی» منتشر شد در میان معامله‌گران شهرت پیدا کرد. انتشار این کتاب مثل انفجار بود. نویسنده‌اش، استیو نیسون هم آن‌قدر مشهور شد که شرکت مشاوره‌ی خودش را به نام «تحقیقات بین‌المللی نیسون» باز کرد.
نیسون پس از کتاب اول، کتاب دومش را هم با نام «آن سوی شمع‌ها» چاپ کرد. ین دو کتاب مشهورترین کتاب‌های او هستند. اما از میان الگوهایی که در تحلیل تکنیکال نمودار شمعی نمایان می‌شود، تنها چند الگو را در خودشان دارند.
مورد دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد کتاب «شرح تحلیل نمودارهای شمعی: تکنیک‌هایی بدون تاریخ مصرف برای تحلیل بازار سهام و آتی» نوشته‌ی «گرگوری موریس» است. البته بعضی از متخصصین و دست‌اندرکاران بازار به آن خرده دارند. همچنین باید به کار «توماس بالکوسکی» با نام «دانشنامه‌ی نمودارهای شمعی» و کتاب «ولادیمیر گوسف» به نام «مجموعه‌ی مدل‌های نمودارهای شمعی ژاپنی و «نمودارهای شمعی ژاپنی، ویژگی‌ها و کاربردها» هم اشاره کرد. همه‌ی آن‌ها به ریزه‌کاری‌های این نوع تحلیل اختصاص دارند و همچنین، با بازار فارکس وفق داده شده‌اند.
طیف وسیعی از معامله‌گران با نمودارهای شمعی احساس راحتی می‌کنند. دلیل این حس، این است که نمودارهای شمعی نسبت به نمودارهای خطی حرف بیشتری برای گفتن دارند. یک شمع (یا کندل‌استیک) از این اجزا ساخته شده است: بدنه و میله (میله می‌تواند یک یا دو عدد باشد). بدنه‌ی شمع فاصله‌ی بین قیمت باز شدن و بسته شدن تایم‌فریمی است که انتخاب کرده‌اید (در متاتریدر۴، این تایم‌فریم می‌تواند ۱ دقیقه‌ای، ۵ دقیقه‌ای، ۱۵ دقیقه‌ای، ۳۰ دقیقه‌ای، ۱ ساعته، ۴ ساعته، ۱ روزه، ۱ هفته‌ای یا ماهانه باشد). میله‌ی بالایی حداکثر قیمتی را نشان می‌دهد که قیمت، در این مدت زمان به آن رسیده است. میله‌ی پایینی هم حداقل قیمت را در این مدت نشان می‌دهد.
شمع‌ها دو نوع اصلی دارند؛ گاوی و خرسی (شکل ۱).
شمع‌های گاوی زمانی درست می‌شوند که خریداران (یا به زبان عامیانه‌ی معامله‌گری گاوها) فعالیت بیشتری داشته باشند. قیمت بسته شدن این نوع شمع‌ها همیشه از قیمت باز شدن‌شان بالاتر است. در کتاب‌های درسی سنتی که در بالا از آن‌ها یاد کردیم، شمع‌های گاوی به رنگ سفید نمایش داده شده‌اند. ما در پلت‌فرم‌های معاملاتی مدرن مثل متاتریدر۴، معامله‌گر می‌تواند شمع را به هر رنگی که دوست دارد رسم کند. البته اغلب برای این شمع‌ها رنگ سبز انتخاب می‌شود.
شمع‌های «خرسی» تحت فشار فروشندگان شکل می‌گیرند. به همین دلیل هم قیمت بسته‌شدن‌شان همیشه از قیمت باز شدن‌شان بیشتر است (شکل ۱b). این شمع‌ها در کتاب‌های درسی به رنگ سیاه نمایش داده می‌شوند. البته در ترمینال متاتریدر۴، ترجیح با رنگ قرمز است.
معامله‌گر از تمام اجزای شمع اطلاعاتی حیاتی دریافت می‌کند. طول میله و اندازه‌ی بدنه‌ی شمع می‌تواند به ما بگوید که در همین لحظه، در بازار چه حس و حالی حکم‌فرما است و چه‌کسی قدرت بیشتری دارد؛ گاوها یا خرس‌ها. همچنین می‌تواند به ما بگوید که کدام طرف رمقی برای خودش نگذاشته است.
از این گذشته، می‌خواهیم توجه‌تان را به این واقعیت جلب کنیم که می‌توانید روی نمودار شمع‌هایی را ببینید که قیمت باز شدن و بسته‌شدن‌شان با هم یکی باشد. این شمع‌ها معمولا زمان‌هایی پدیدار می‌شوند که نقدینگی بازار کم باشد (دوره‌هایی که معامله‌گران در آن فعال نباشند، تعطیلات، آخر هفته‌ها، زمان‌هایی که بازیگر عمده‌ای وجود ندارد و زمان‌هایی که بازار منتظر بیرون آمدن داده‌های مهم اقتصادی باشد). چنین شمع‌هایی را معمولا «دوجی» می‌نامند. از آن‌جایی که شمع‌های دوجی در حقیقت بدنه‌ای ندارند، نمی‌توان آن‌ها را به عنوان «گاوی» یا «خرسی» دسته‌بندی کرد. شکل ۲ انواع اصلی آن‌ها را نشان می‌دهد: «ستاره‌ای» در ۲a، «دنباله‌دراز» در ۲a، «سنگ قبر» در ۲c و «دمِ اژدها» در ۲d.
نمودارهای شمعی، مهمترین منبع پیش‌بینی حرکات آینده‌ی بازار هستند. واقعیت این است که ترکیب آن‌ها با هم، الگوهایی را پدید میاورد که در طول سالیان بارها و بارها اتفاق میافتند. تحلیل شمع‌های ژاپنی بر اساس تشخیص این الگوها و ترجمه‌ی صحیح‌شان است. به همین دلیل تنها زمانی می‌توان نمودار شمعی را مطالعه کرد که شمع، به طور کامل تشکیل شده و تایم‌فریمش گذشته باشد. این قانون باید همیشه به کار گرفته شود و تخطی از آن، می‌تواند نتایج ناخوشایندی برای ما داشته باشد. تغییر قیمت در زمانی که شمع در حال شکل گرفتن است (در تایم‌فریم)، می‌تواند چندین بار شکل شمع را تغییر دهد. به همین دلیل تا زمانی که شمع بسته نشده و سر جایش قرار نگرفته است، سیگنالی که از آن دیده می‌شود هم اعتباری ندارد و نمی‌تواند مورد استناد قرار بگیرد.
به طور کلی، الگوهای شمعی را به دو نوع ساده و پیچیده تقسیم می‌کنند. الگوهای ساده شامل یک یا دو شمع ژاپنی هستند (شکل ۳). بعضی الگوها هم هستند که اغلب، در زمان مطالعه‌ی نمودار قیمتی با آن‌ها برخورد زیادی داریم. به عنوان مثال این الگوها را می‌توان به عنوان الگوهای ساده در نظر گرفت:۳a «چکش»، ۳b «مرد آویزان»، ۳c «دوجی»، ۳d «جذبی»، ۳e «هارامی» (مورد آخر کلمه‌ای ژاپنی به معنای زن باردار است).
ترکیب‌های پیچیده (الگوها) از سه شمع یا بیشتر ساخته می‌شوند، اما در عمل کمتر آن‌ها را می‌بینیم (شکل ۴). جالب این که بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند پیچیدگی الگو، لزوما روی کارایی تحلیل ما تاثیر ندارد. به بیان ساده، اگر تعداد شمع‌های داخل الگو را بیشتر کنیم تضمین نمی‌شود که دقت پیش‌بینی‌مان بیشتر شود.
این شکل بعضی از الگوهای پیچیده را نشان می‌دهد: ۴a «سه سرباز سفید»، ۴b «ستاره‌ی صبح» و ۴c «سه ستاره‌ی دوجی».
صدها و شاید هزاران الگوی شمعی وجود دارد. امکانش هم وجود ندارد که در چارچوب این مقاله درباره‌ی همه‌ی آن‌ها صحبت کنیم. به همین دلیل، پیشنهاد اکید ما این است که خودتان کتاب‌های درسی که بالاتر به آن‌ها اشاره کردیم را بخوانید. ما تنها به این اشاره می‌کنیم که الگوهای شمعی از دید پیش‌بینی، بسته به این که بازار بعد از نشان داده شدن یک نوع الگو به کدام سمت برود، معمولا به دسته‌های بازگشتی (برای مثال ۵a «ستاره‌ی دنباله‌دار») ، ادامه‌ی روند (برای مثال ۵b «محفوظ روی تاتامی» در روند صعودی) و ابهام (۵c) تقسیم می‌شوند.
اما دوباره باید خاطرنشان کنیم که این الگوها، مشتی از خروار هستند. به علاوه، این که استفاده از یک الگوی مشخص چقدر تاثیر داشته باشد، به این هم بستگی دارد که تحت چه شرایطی تعریفش کرده باشید. این شرایط هم شامل زمانی از دوره‌ی معاملاتی که در آن به سر می‌برید، تایم‌فریمی که از آن استفاده می‌کنیم، جفت‌ارز یا ابزار مالی دیگری که معامله‌اش می‌کنید و بسیاری فاکتورهای دیگر است. در پلت‌فرم شرکت کارگزاری NordFX بیش از ۳۰ جفت‌ارز، ارز دیجیتال، سهام ۷۰ شرکت پیشرو در جهان، شاخص‌های بازار سهام و ... وجود دارد. هر کدام از این ابزارها را هم باید به طور اختصاصی مطالعه کرد.
امکان خواندن نمودار شمعی، بدنه‌ی شمع‌ها، اندازه‌ی میله و الگویی که پدید میاید می‌تواند حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد و کمک کند تا حس و حال فعالان بازار را متوجه شوید. اگرچه بهترین نتیجه را زمانی به دست میاورید که الگوها را با ابزارهای تحلیل تکنیکال دیگر (شاخص‌های روند و اسیلاتورها) استفاده کنید. به این ترتیب می‌توانید استراتژی موثری برای معاملات‌تان بسازید که با استفاده از آن نه تنها در بازار فارکس، بلکه در بسیاری از بازارهای مالی دیگر هم می‌توانید از آن استفاده کنید.
