سطوح فیبوناچی به بخش ضروری تحلیل تکنیکال در بازارهای مالی تبدیل شده‌اند. تریدرها از این سطوح به‌عنوان ابزاری برای پیداکردن سطوح حمایت و مقاومت، نقاط پیوت قیمت، طول روند و بهترین لحظات برداشت سود استفاده می‌کنند. در پلتفرم متاتریدر ۴ (MT4) می‌توانید دنباله فیبوناچی را از بین ابزارهای گرافیکی درونی پلتفرم نصب کنید. این ابزار به پیش‌بینی حرکت دارایی‌ها کمک می‌کند و بر اساس این فرض شکل گرفته است که بازار به‌صورت چرخه‌ای حرکت می‌کند و اصلاح‌های قیمت اغلب از الگویی که لئوناردو فیبوناچی کشف کرده است، پیروی می‌کنند.
ما در مقاله دیگری، تاریخچه دنباله فیبوناچی، خصوصیات مهم آن و ارتباطش با نسبت طلایی «متعالی» را تشریح کردیم. گفتیم که این دنباله در قرن سیزدهم توسط «لئوناردو از پیسا» ایتالیایی که به فیبوناچی مشهور بود به دنیای علوم اروپایی معرفی شد. این دنباله با ۰ و ۱ شروع می‌شود و هر عدد متوالی برابر با جمع دو عدد قبلی است (۰، ۱، ۱، ۲، ۳، ۵، ۸، ۱۳، ۲۱، ۳۴، ۵۵، ۸۹، ۱۴۴، ۲۳۳، ۳۷۷، ۶۱۰، ۹۸۷، ۱۵۹۷، و به همین ترتیب). ما در آن مقاله درباره کاربرد این دنباله اعداد در حوزه‌های گوناگون زندگی‌مان مثل ریاضی، فیزیک، شیمی، سایبرنتیک، معماری، زیست‌شناسی و حتی موسیقی صحبت کردیم. حالا می‌خواهیم درباره رابطه اعداد فیبوناچی با بازارهای فارکس، سهام، کریپتو و کامودیتی صحبت کنیم.
استفاده از دنباله فیبوناچی در بازارهای مالی، ایدۀ اصلی خود فیبوناچی نبود. استفاده از این اصول در بازارهای سهام و سایر بازارهای مالی فقط در قرن بیستم رواج پیدا کرده و محبوب شد. اولین کسی که استفاده از این دنباله را شروع کرد «رالف الیوت» پدیدآورنده نظریه موج الیوت بود. البته سطوح فیبوناچی به لطف کارهای سایر تحلیل‌گرانی که نام آنها در پایان مقاله ذکر خواهد شد به گسترده‌ترین ابزارهای مورداستفاده تبدیل شده‌اند.
محبوب‌ترین ابزار در تحلیل تکنیکال، سطوح اصلاحی فیبوناچی است که به نام این ریاضی‌دان بزرگ نام‌گذاری شده‌اند. این ابزار برای تعیین میزان اصلاح قیمت نسبت به روند اصلی استفاده می‌شود. رایج‌ترین سطوح اصلاحی عبارت‌اند از ۲۳.۶%، ۳۸.۲% ، ۵۰% ، ۶۱.۸% و گاهی اوقات ۷۸.۶%. برای این که از این سطوح استفاده کنید ابتدا باید روند اصلی را در چارت قیمت مشخص کنید. سپس در ترمینال MT4 باید از ابزار «Draw Fibonacci retracement» استفاده کنید و دو نقطه انتهایی روند را مشخص کنید: این دو نقطه، حداقل و حداکثر یک روند صعودی یا حداکثر و حداقل یک روند نزولی هستند. سطوح فیبوناچی که روی چارت ایجاد می‌شوند به تعیین مناطق احتمالی که قیمت ممکن است یک حمایت یا مقاومت را تجربه کند، کمک می‌کنند.
خواننده باهوش فورا متوجه تفاوت بین اعداد فیبوناچی و سطوح اصلاحی فیبوناچی می‌شود. ظاهرا در نگاه اول آنها با هم ارتباطی ندارند اما این‌طور نیست.
- سطح ۲۳.۶% از تقسیم یک عدد در دنباله فیبوناچی بر عددی که دو جایگاه در سمت راست دنباله از آن فاصله دارد، به دست می‌آید.
- سطح ۳۸.۲% از تقسیم یک عدد در دنباله فیبوناچی بر عددی که بلافاصله در سمت راست آن قرار دارد به دست می‌آید. مثلاً با تقسیم ۳۴ بر ۸۹ به تقریباً ۰.۳۸۲ می‌رسیم.
- سطح ۶۱.۸% (یا معکوس ۳۸.۲%) با تقسیم یک عدد در دنباله فیبوناچی بر عددی که مستقیماً قبل از آن قرار دارد، به دست می‌آید. مثلاً با تقسیم ۵۵ بر ۸۹ به ۰.۶۱۸ می‌رسیم.
- سطح ۵۰% نتیجه مستقیم استفاده از دنباله فیبوناچی نیست بلکه اغلب در تحلیل تکنیکال به دلیل سادگی و اهمیت روانی آن استفاده می‌شود. اغلب مشاهده شده است که قیمت‌ها در تقریباً نصف حرکت قبلی یک اصلاح را تجربه می‌کنند.
- سطح ۷۸.۶% برابر با مجذور ریشه ۶۱.۸% است.
سطوح «فیبوناچی گسترشی» برای تعیین سطوح احتمالی استفاده می‌شوند که قیمت بعد از یک اصلاح می‌تواند در آنجا حرکتش در جهت روند اصلی را ادامه دهد. این سطوح از جمله سطح ۱۶۱.۸%، ۲۶۱.۸% و ۴۲۳.۶% بر اساس این فرض تعیین شده‌اند که حرکت‌های بازار اغلب از نسبت‌هایی پیروی می‌کند که در طبیعت و ریاضیات یافته می‌شوند. گسترش‌ها می‌توانند به تریدرها برای تعیین نقاط بستن پوزیشن‌ها یا برداشت سود بعد از تکمیل اصلاح کمک کنند. اگرچه این اعداد از دنباله فیبوناچی گرفته نشده‌اند اما از طریق نسبت‌های ریاضی که به‌خصوص در نسبت طلایی (۱.۶۱۸) یافته می‌شوند، رابطه نزدیکی با این دنباله دارند.
- عدد ۱۶۱.۸% مستقیماً از نسبت طلایی ضربدر ۱۰۰ گرفته شده است. این سطح گسترشی اهمیت خاصی دارد چون دقیقاً روی نقطه‌ای قرار دارد که حرکت قیمت بعدی می‌تواند متناسب با روند قبلی ضربدر ضریب نسبت طلایی باشد. در دنباله فیبوناچی اگر هر عدد را بگیرید و آن را در ۱.۶۱۸ ضرب کنید به مقدار تقریبی عدد بعدی در این دنباله می‌رسید.
- اعداد ۲۶۱.۸% و ۴۲۳.۶% درصدهایی هستند که با نسبت طلایی مرتبط هستند اما سطوح هدف بلندمدت‌تر و شدیدتری را بعد از یک اصلاح نشان می‌دهند. مثلاً عدد ۲۶۱.۸% را می‌توان از ضرب نسبت طلایی (۱.۶۱۸) در خودش به دست آورد سپس با ضرب آن در ۱۰۰ به یک درصد می‌رسیم. این سطح، هدف دورتری را در حرکت قیمت نشان می‌دهد که شاید به شکل خاص برای روندهای قوی مناسب باشد. ۴۲۳.۶% هم با ضرب بیشتر نسبت طلایی یا از طریق سایر ترکیب‌های اعداد فیبوناچی ضربدر خودشان در ۱۰۰ به دست می‌آید. این سطح یک هدف افراطی‌تر را نشان می‌دهد که در موارد نادری با حرکت‌های بسیار قوی به دست می‌آید.
سطوح «فیبوناچی اصلاحی» و «فیبوناچی گسترشی»، ابزارهایی قوی برای تریدرهای باتجربه هستند و شانس پیش‌بینی رفتار بازار را افزایش می‌دهند. البته حتماً باید توجه کنید که آنها هم مثل هر ابزار دیگری همیشه ۱۰۰% نتیجه صحیح را تضمین نمی‌کنند. بنابراین باید از انضباط و مدیریت ریسک خوبی استفاده کنید و در کنار آن از سایر روش‌های و اندیکاتورهای تکنیکال مثل میانگین متحرک (MA)، شاخص قدرت نسبی (RSI)، MACD و حجم آنها هم استفاده کنید تا سیگنال‌های مطمئن تری برای ورود و خروج به معاملات به دست آورید. بررسی تایم فریم‌های زمانی مختلف هم مهم است. سطوح فیبوناچی که در چارت‌های روزانه یا هفتگی تعیین می‌شوند ممکن است مهمتر از سطوحی باشند که در تایم فریم‌های کوتاه مدت تر شناسایی می‌شوند، چون احتمالا تایم فریم‌های بالاتر می‌توانند سطح حمایت یا مقاومت قوی تری را به ما نشان دهند. قبل از تصمیم برای ورود به معامله بر اساس فیبوناچی توصیه می‌کنیم که منتظر سیگنال‌های تاییدکننده مثل الگوهای کندل استیک بمانید. ضمنا وقتی از ابزار « Draw Fibonacci retracement» استفاده می‌کنید، انتخاب صحیح نقاط شروع و پایان هم خیلی مهم است. باید کف‌ها و سقف‌های مهمی را انتخاب کنید که به وضوح قله‌ها و دره‌های روی چارت را نشان می‌دهند.
باید توجه کنید که سطوح فیبوناچی می‌توانند محک‌های مفیدی را به ما بدهند اما بازار همیشه به آنها به یک روش قابل‌پیش‌بینی واکنش نشان نمی‌دهند چون سطوح فیبوناچی یک عامل روان‌شناختی هستند و نه یک قانون محکم. بنابراین تریدرها باید آماده حرکت‌های غیرمنتظره باشند و بر همین اساس ریسک خودشان را مدیریت کنند. برای این کار می‌توانید از سفارش‌های «توقف ضرر» و «برداشت سود» استفاده کنید. مثلاً «توقف ضرر» را می‌توان درست بالای سطح کلیدی فیبوناچی قرار دهید تا از خودتان در برابر برک‌اوت کاذب حفاظت کنید.
ابزارهای متعددی بر اساس سطوح فیبوناچی ساخته شده‌اند. فیبوناچی اصلاحی محبوب‌ترین ابزار تریدرها در این دسته از ابزارها است و ما قبلاً درباره آن صحبت کردیم. این ابزار در ترمینال متاتریدر ۴ وجود دارد و نام آن Draw Fibonacci Retracement (ترسیم فیبوناچی اصلاحی) است. ابزار دیگری به نام Fibonacci Extensionهم وجود دارد که قبلاً درباره آن صحبت کردیم.
ابزار «Fibonacci Projections» هم شبیه به «Fibonacci Extension» است. تفاوت آنها در این است که این ابزار روشی را برای تخمین حرکت قیمت بعدی بر اساس اندازه و جهت موج‌های قبلی ارائه می‌کند. برای این که حرکت آینده را پیش‌بینی کنید باید سه نقطه را در موج قبلی انتخاب کنید: ابتدای حرکت، پایان حرکت و نقطه انتهایی اصلاح.
ابزار دیگری به نام «Fibonacci Fan» وجود دارد که از خط‌هایی تشکیل می‌شود که از یک نقطه (معمولاً یک حداقل یا حداکثر مهم) تا سطوح اصلاحی فیبوناچی روی چارت کشیده شده‌اند. این خطوط بادبزنی می‌توانند به‌عنوان خط حمایت یا مقاومت احتمالی عمل کنند.
در نهایت ابزار «Fibonacci Time Zones» هم وجود دارد که یک ابزار غیرعادی برای تحلیل تکنیکال است و برای شناسایی لحظات برگشت روند احتمالی بر اساس زمان سپری شده استفاده می‌شود. مناطق آن از سری‌هایی از خطوط عمودی تشکیل می‌شوند که در فاصله‌های زمانی معین قرار گرفته‌اند، این فاصله‌ها منطبق بر دنباله فیبوناچی هستند و نقاط برگشت مهمی که شاید در این لحظات اتفاق بیفتند را نشان می‌دهند.
همان‌طور که قبلاً گفتیم این ابزارها هم مثل هر ابزار دیگری، پیش‌بینی دقیق حرکت‌های آینده قیمت را تضمین نمی‌کنند. آنها فقط سطوح احتمالی را نشان می‌دهند که در زمان تدوین استراتژی‌های معاملاتی و برنامه‌ریزی ترید می‌توان از آنها استفاده کرد. استفاده موفق از ابزارهایی که نام بردیم نیاز به تمرین، صبر، انضباط و شناخت عمیق شرایط بازار دارد.
«کتاب حساب» (Liber Abaci) یک رساله ریاضی بود که فیبوناچی آن را برای اولین بار در سال ۱۲۰۲ نوشت و نسخه بازنگری شده آن در سال ۱۲۲۸ منتشر شد. این کتاب به شرح و ترویج حساب ده‌دهی اختصاص یافته است و مبنای گسترش اعداد هندی-عربی مثلاً نمایش عدد صفر را پایه‌ریزی می‌کند. فیبوناچی در این کار علاوه بر این که مسئله رشد جمعیت خرگوش‌ها را حل می‌کند، دنباله مشهوری را فرمول‌بندی می‌کند که نام خودش بر آن گذاشته شده است و مهم‌ترین سهم او در ریاضیات است.
دنباله فیبوناچی در قرن بیستم به لطف چند تریدر و تحلیل‌گر مالی که در کارشان از آن استفاده کردند، کاربردهای جدیدی در بازارهای مالی پیدا کرد. اکثر آنها سطوح فیبوناچی را با الگوهای قیمت و نظریه موج الیوت مرتبط کردند. اگرچه کار «رالف الیوت» بر اساس الگوها و دنباله‌های تکرارشونده بود اما با دنباله فیبوناچی هم رابطه دارد. «الیوت» کشف کرد که الگوهای موجی بازار از ساختاری پیروی می‌کنند که تا حدی با اعداد فیبوناچی مرتبط است. مثلاً تقسیم موج‌ها به فرکتال‌های ۵ و ۳ که جمع آنها ۸ می‌شود، بخشی از دنباله فیبوناچی است. «رابرت پرکتر» که پیرو الیوت بود می‌گوید موج‌های بازار طبق روان‌شناسی توده مردم هستند. در واقع او به‌وضوح نشان داد که می‌توان این الگوها را توسط اعداد فیبوناچی پیش‌بینی کرد.
«لری پساونتو» نقش مهمی در محبوب کردن استفاده از سطوح فیبوناچی در تحلیل تکنیکال داشت. این تریدر کهنه‌کار، کتاب‌های متعددی نوشت که الگوهای هارمونیک قیمت را بررسی می‌کردند و بسیاری از آنها رابطه تنگاتنگی با دنباله این ریاضی‌دان مشهور داشتند. «اسکات کارنی» هم چندین الگوی هارمونیک مثل «پروانه» و «خرچنگ» را بر اساس سطوح فیبوناچی ساخت. البته نباید نقش «فیلیپ کارت» را فراموش کرد. او که مؤسس صندوق «Pioneer Fund» بود برای تحلیل بازارها از اصول ریاضی استفاده می‌کرد و رویکرد او به سرمایه‌گذاری بر اساس تحلیل بلندمدت و انتخاب سهام بود که اصولی شبیه به جستجوی «نسبت طلایی» داشت.
***
در پایان، بیایید اظهاراتی را با هم بررسی کنیم که نظر عمومی بسیاری از تریدرها و تحلیل‌گران درباره اهمیت و مفیدبودن سطوح فیبوناچی در تحلیل مالی را منعکس می‌کند:
- «دنباله فیبوناچی بخشی از نظم طبیعی کیهان است. کاملاً طبیعی است که در بازارهای مالی برای پیش‌بینی حرکت‌های آینده از آن استفاده کنیم».
- «سطوح اصلاحی فیبوناچی «نوشدارویی برای ترید» نیستند اما برای درک روان‌شناسی بازار و برگشت روند احتمالی بسیار مفید هستند».
- » در یک بازار دارای روند، استفاده از «فیبوناچی گسترشی برای هدف‌گذاری سود ارزشمند است و نقشه‌ای به ما می‌دهد که قیمت ممکن است به کدام مسیر برود».
